کد مطلب:102393 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:421

نهج البلاغه كتابی تخصصی نیست كه دانشمندی متخصص در رشته ای از دانشها تالیف كرده باشد، بلكه پرتوی است درخشان از هدایت قرآن كه انسان را از جنبه ها و ابعاد گوناگون مورد توجه قرار داده در مسیر معینی می اندازد و به سوی هدف بینهایت راهبری می كند.

در عین حال، چون نهج البلاغه گزیده ای از سخنان امیرالمومنین است كه در موقعیتها و مناسبتهای گوناگون بیان گردیده است و سید شریف رضی بیشتر به جنبه ی فصاحت و بلاغت آنها نظر داشته است، می توان موضوعات چندی در این كتاب دید كه برجسته ترین و بیشترین آنها به شرح زیر است:

توحید و معرفت، شامل توحید ذاتی و صفاتی و افعالی و عبادی و بیان علم و قدرت و عدالت و دیگر صفات ذاتی او و شیوه ی درست معرفت.

نبوت و هدایت، هدف از بعثت انبیاء شیوه ی عمل و تبلیغ پیامبران، امامت و ولایت، هدایت در هستی.

اسلام و قرآن، معرفی و تعلیم و تبلیغ.

كائنات و خلقت، هدفداری در خلقت، حركت در مخلوقات، آفرینش جهان، آفرینش انسان و ویژگیهای آفرینشی انسان.

رهبری و سیاست و اقتصاد و اجتماع، شرایط و وظایف و حقوق و شایستگیهای رهبر، حقوق مردم، روابط مردم با یكدیگر، عدالت اجتماعی و برابری، عدالت و قسط

[صفحه 42]

اقتصادی، مالیات و درآمدها و روش گرفتن آنها، تربیت و تعلیم، روابط اجتماعی، جهاد و صلح.

موعظه و حكمت، شناسانیدن این جهان، زهد، تقوی، آموزشهای اخلاقی، زیانهای فردی و اجتماعی، بخل و حسد و ترس و تشویق به جود و شجاعت.

تاریخ و عبرت، آموزش دیدن از حوادث تاریخی، درك قوانین حاكم بر حركت مجتمعهای انسانی، بیان اوضاع اجتماعی جهان در روزگار بعثت، آینده نگری، شخصیتها، مردمشناسی، همبستگی انسانی، فتنه ها و بلاها، موضعگیریهای شایسته در فتنه.

احكام و عبادات، ایمان و هجرت و جهاد، اركان دین، آثار عملی نماز و زكاه و امر به معروف و نهی از منكر، فلسفه ی احكام.

معاد و قیامت، حشر، حساب، بهشت، دوزخ و زندگی اخروی.

دعا و تضرع و استغفار، نمونه ای از دعاها و استغفار و تعلیم صلوات بر پیغمبر.

این بود نمونه ای از برجسته ترین عناوین و موضوعاتی كه در نهج البلاغه به چشم می خورد، حال ببینیم شكل نهج البلاغه و محتویات آن چیست.

نهج البلاغه در سال 400 هجری بوسیله ی سید شریف رضی تالیف شده بوسیله ی مولف در سه بخش كلی مرتب گردیده است:

بخش اول- خطبه ها و كلمات امیرالمومنین، شامل 125 خطبه و 111 كلمه و 4 قول كه 12 قطعه از خطبه ها یا كلمات دعا است.

چون سید رضی گزیده ای از هر یك را آورده است، در این بخش به خطبه ای برمی خوریم (خطبه ی 192 القاصعه) كه بیش از 17 صفحه از كتاب را در بر گرفته است و گزیده ای یك سطری از خطبه ای نیز به چشم می خورد.

بخش دوم- نامه ها، شامل 63 نامه، 12 وصیت و سفارش و بخشنامه، 2

[صفحه 43]

فرمان، یك دعا و یك پیمان نامه، كه فرمان امام به مالك اشتر با حدود 20 صفحه مطلب بلندترین قسمت از این بخش و نامه ی 27 با دو سطر مطلب كوتاهترین قطعه ی برگزیده در این بخش به شمار می رود.

بخش سوم- حكمتها، شامل 480 جمله ی كوتاه حكمت آمیز كه حكمت شماره ی 147 با حدود 2 صفحه بلندترین و حكمتهای 187 و 418 و 434 هر یك با دو كلمه از كوتاهترین حكمتها به شمار می روند و همه ی این حكمتها تحت عنوان: «قال علیه السلام» آمده است. در میان حكمت 260 و 261، نه جمله ی كوتاه از كلمات غریبه ی آن حضرت تحت عنوان «و فی حدیثه علیه السلام» بوسیله ی سید رضی توضیح داده شده است.

محتوای معنوی و موضوعی نهج البلاغه، چنانكه پیش از این نیز گفته شد، تفسیر و توضیح قرآن و احادیث پیامبر اكرم و در واقع، معارف اسلامی است، لیكن آنچه با نگاه نخستین و سطحی می توان از نهج البلاغه دریافت بدین شرح است:

در 122 مورد به آیات قرآن استشهاد شده است، در 11 مورد آیات تفسیر شده است و در 96 مورد كتاب خدا وصف شده است. در سایر موارد نیز می توان با دقت و ژرف نگری آثاری از آیات قرآن و حدیث نبوی یافت.

در 38 مورد، بطور صریح، در نهج البلاغه احادیث نبوی نقل شده است. و به 15 بیت و 4 مصرع از اشعار دیگران تمثل گردیده است.

كوتاه سخن اینكه نهج البلاغه، پس از قرآن و احادیث نبوی و تحت تاثیر شدید این دو منبع، از بزرگترین و ژرفترین و پهناورترین دریاهای معارف بشری و آموزش انسانی است، انسان معرفت جوی و دانش پژوه را شایسته است دل بدین دریا زند و به شناوری در آن بپردازد، اگر همه ی گوهرها را به دست نیاورد، مرواریدهایی به فراخور تلاش خود به چنگ خواهد آورد.

[صفحه 44]

برای اطلاع و آگاهی بیشتر در این مورد به منابع زیر مراجعه شود:

سید محمد مهدی جعفری، آشنائی با نهج البلاغه

دكتر سید جواد مصطفوی، رابطه ی نهج البلاغه با قرآن

استاد شهید مرتضی مطهری، سیری در نهج البلاغه

دكتر صبحی الصالح، فهرست های نهج البلاغه

علی انصاریان، الدلیل علی موضوعات نهج البلاغه یا نهج البلاغه ی موضوعی

محمد دشتی و كاظم محمدی، معجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه

شیخ محمد حسن آل یاسین، نهج البلاغه از كیست؟، ترجمه ی محمود عابدی.

هیات تحریریه ی بنیاد نهج البلاغه، با نهج البلاغه آشنا شویم.

مصطفی اسرار، دانستنی های نهج البلاغه.

سید هبه الدین شهرستانی، در پیرامون نهج البلاغه، ترجمه ی میرزاده ی اهری.

[صفحه 45]

صفحه 42، 43، 44، 45.